Programma Balettes Russe
Diaghilev kwam in 1909 met zijn balletgezelschap naar Parijs. Russische voorstellingen werden als iets bijzonders gezien vanwege de grote aandacht voor scènes met zeer kleurrijke décor, kostuums en spectaculaire optredens. Hij was de stichter van ‘Les Ballets Russes’, een balletgezelschap waaruit vele beroemde dansers en choreografen zijn voortgekomen . en dat van groot belang is geweest voor de ontwikkeling van het ballet als uitvoerende theaterkunst.
Het ideaal waarnaar Serge Diaghilev streefde was de eenheid tussen dans, schilderkunst en muziek.
Een van de redenen waardoor de Ballets Russes zo belangrijk zijn geworden is het feit dat Diaghilev een nucleus van talentvolle mensen om zich heen wist te verzamelen. De choreografen Georg Balanchine en Michel Fokine werkten mee evenals beroemde dansers als Anna Pavlova en Vaslav Nijisky. Voor de muziek zorgden Igor Stravinsky, Satie, Rimsky-Korsakov en Prokofiev, allemaal componisten van wereldfaam. Als we hierbij de naam van Pablo Picasso voegen als decorontwerper, dan hebben wij een team bij elkaar dat later misschien wel nooit is geëvenaard.
Diaghilevs ‘Scheherazade’, op muziek van Rimsky Korsakov, is een voorbeeld van een van zijn prominente en invloedrijke voorstellingen. In het begin van de achttiende eeuw verschenen in heel West-Europa vertalingen van ‘Duizend en een nacht’. De eerste Europese versie van deze bundel oosterse vertellingen was een vertaling uit het Arabisch in het Frans door Antoine Galland (Le Mille et Une Nuits, 1704-1717).
‘Scheherazade’,
Michel Fokine (1880-1942) zorgde voor de choreografie voor het ballet ‘Scheherazade’, terwijl Léon Bakst (1867-1924) de kostuums ontwierp. Samen bewerkten zij ook het plot voor de voorstelling, naar het eerste verhaal uit 1001-nacht. Dit gaat over de lievelingsvrouw van een sultan die de eunuchen (harembewakers) omkoopt om zich met de andere dames uit de harem te kunnen overgeven aan een orgie met de negerslaven. Helaas, ze worden door de sultan op heterdaad betrapt en ter plekke omgebracht, terwijl de aanstichtster van het hele feest zichzelf doodt. Het ballet dat op 4 juni 1910 in de Opéra Garnier van Parijs in première ging, maakte een diepe indruk. Daarvoor zijn drie belangrijke redenen aan te wijzen. Het uitgangspunt van de voorstelling, het verhaal en de setting, was oosters en sloot aan bij de interesse voor het exotische van die tijd. De choreografie van Michel Fokine (Mikhail Mikhailovich Fokin) brak met de stereotype ballettradities en bracht een grotere expressiviteit. De exotische en felgekleurde kostuums van Léon Bakst die ook het decor schilderde.
Decor voor ‘Scheherazade’
Hoe groot de invloed was van deze voorstelling blijkt uit de ontwikkeling van de mode na 1910. Paul Poiret, een zeer bekende modeontwerper uit die tijd, vond er een nieuwe inspiratiebron in. Zijn ontwerpen sluiten aan bij de oosters-mysterieuze sfeer van de voorstellingen door de Russische balletten. Hij bevrijdde vrouwen van hun knellende ondergoed, de corsetten. Het silhouet dat hij creëerde was slank en soepel. Overigens zette Poiret zich sterk af tegen de suggestie van sommige journalisten dat zijn ontwerpen rechtstreeks zouden afstammen van Bakst. ‘Men moet goed weten dat ik al bestond en mijn reputatie al gevestigd was voor die van mijnheer Bakst.’ (P. Poiret - http://www.digischool.nl/ckv2/moderne/poiret/paul_poiret.htm)
Kostuum Paul Poiret
Eveneens door de kleurrijke Oriënt geïnspireerd was de al eerder genoemde Léon Bakst wiens echte naam Lev Samoylovich Rosenberg was. Hij werd op 10 mei 1866 geboren te Grodno (Wit-Rusland) en groeide op in Sint-Petersburg, waar hij het Gymnasium deed en de Rijksacademie voor schone kunsten, waarvan hij werd verbannen nadat hij een al te realistische Piëta schilderde. Bakst begon nu met het illustreren van boeken en deed ook aan interieur decoratie. In 1898 richtte hij, samen met Aleksander Benois en Sergej Diaghilev de het kunsttijdschrift en de artistieke beweging ‘Mir Iskusstva’ op, Wereld der kunst. Het was het eerste glossy tijdschrift van Rusland en zou zes jaar bestaan. Vooruitstrevende Europese kunstenaars vonden hier een podium (art nouveau en symbolisme). Ook veronachtzaamde Russische stromingen in de beeldende kans werden hier naar voren gehaald. In 1906 werd Bakst leraar aan de Yelizaveta Zvantseva’s particuliere kunstschool, waar hij o.a. lesgaf aan Marc Chagall (1887-1985).
Kostuums
Het leven van Baks veranderde drastisch toen zijn vriend Diaghilev besloot om de Russische kunst aan Europa te introduceren. Gezamenlijk richtten ze de Ballets Russes op waarvan hij artistiek directeur werd. Zijn decorontwerpen (begonnen in St. Petersburg, o.a. voor het Marinkii theater) brachten hem al spoedig internationale bekendheid. Hoogst opmerkelijk zijn de al genoemde kostuums voor ‘Scheherazade’ en voor ‘L’apres-midi d’une faune’. Léon Bakst vestigde zich definitief in Parijs in 1912.
